وظیفه ما در برابر ائمه(ع) چیست؟

دوست گرامی سلام. پرسشی زیبا و ضروری را مطرح کردی که نشان از دینداری و تعهد شما دارد؛ پس به همین بهانه در ادامه با همدیگر برخی از وظایف ما شیعیان را در قبال ائمه اهل بیت (علیهم السلام) از زبان مبارک قرآن و سنّت مرور می کنیم:
1. شناخت اهل بیت(ع):
این مهم، اولین وظیفه ما است؛ زیرا کسی که اولیای خود را نشناسد و به صفات و سیره ایشان آگاهی نداشته باشد، چگونه می تواند پیرو ایشان شود. شیعه یعنی پیرو و پیروی از امام(ع)، فرع شناخت شخصیت و زندگی ایشان است. این موضوع به قدری اهمیت دارد که حضرت رسول (ص) می فرماید: «من مات و لم یعرف إمام زمانه مات میتة جاهلیه؛ کسی که بمیرد در حالیکه امام زمان خود را نشنناخته باشد، به مرگ جاهلیت مرده است»(بحار الأنوار، ج‏65، ص:329).
باید دانست که اهل بیت معادل قرآنند و چون هیچ چیز معادل قرآن نیست، پس هیچ چیز غیر از قرآن معادل اهل بیت (ع) نیز نیست. ذکر فضائل و مناقب آن حضرات، و برقراری مجالس امام شناسی، از راه های وصول به شناخت دقیق ایشان است.
2. شناخت و پذیرش ولایت اهل بیت (ع):
قرآن می فرماید «إِنَّما وَلِیکُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ؛ سرپرست و ولی شما، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده‏اند؛ همان ها که نماز را برپا می‏دارند و در حال رکوع، زکات می‏دهند» (مائده/55) که این آیه به اجماع مفسرین منصف، در شأن امیرالمومنین علی (ع) نازل شد.
3. ضرورت تمسّک، تبعیت و اطاعت از اهل بیت(ع):
قرآن می فرماید «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی اْلأَمْرِ مِنْکُمْ ؛ ای کسانی که ایمان آورده‏اید، اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولوالامر (اوصیای پیامبر) را» (نساء/59). ما معتقدیم که «أولی الأمر» همان ائمه طاهرین (ع) هستند که اطاعت از ابشان در طول اطاعت از خدا و رسول قرار دارد؛ زیرا ائمه طاهرین مبیّن و مکمل دین هستند. کلیات دین اسلام که در قرآن آمده، توسط چهارده معصوم (ع) روشن و جزئیات آن نیز بیان می گردد.
در حدیث ثقلین که از هر دو طریق امامیه و عامه به تواتر نقل شده، آمده است که پیغمبر اکرم (ص) در روزهای پایانی حیات طیّبه دنیایی خود فرمود: «إنّى تارک فیکم الثّقلین کتاب اللَّه و عترتى أهل بیتى ما إن تمسّکتم بهما لن تضلّوا بعدی أبدا فإنّهما لن یفترقا حتّى یردا علىّ الحوض؛ همانا من دو چیز گران بهاء در میان شما بجا می گذارم: کتاب خدا (قرآن) و عترت و خاندانم را، مادام که به آن دو تمسک جویید، هرگز گمراه نخواهید شد و آن دو هرگز از هم جدا نشوند، تا در قیامت و در پای حوض کوثر به من رسند» (مسند احمد حنبل، ج3، ص: 14و 17و 59؛ و نیز: الغدیر علامه امینی، مجلدات 1و 2و 3).
عمل به احکام و دستورات فقهی، مانند انجام واجبات و ترک محرمات، هم وظیفه ما در برابر خدا و هم وظیفه ما در برابر ائمه (ع) است و منافاتی بین آنها نیست زیرا ائمه و دستورات ایشان در طول خداوند تبارک و تعالی و به اذن او می باشند.
باید دانست که حضرت ابراهیم (ع) می فرماید: «فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی؛ هر کس که مرا تبعیت کند، پس او از من است» (ابراهیم/ 36) و به همین دلیل، تبعیت تام و تمام سلمان فارسی از حضرت ختمی مرتبت (ص) است که او به «سلمان محمدی» ملقب شده و با این حدیث مفتخر به تعلق به اهل بیت (ع) می شود: «سلمان منّا اهل البیت» (بحار الأنوار، ج‏72، ص: 393)
4. وجوب مودّت و دوستی اهل بیت(ع):
«تولّی» و دوستی با دوستان خدا و اهل بیت عصمت و طهارت، از فروع دین مبین اسلام و از ضروریات مکتب راهگشای تشیع است. خداوند به پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی؛ بگو من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی‏کنم جز دوست ‏داشتن نزدیکانم (اهل بیتم)» (شوری/ 23). البته خداوند به پیامبرش می گوید که همچنین به مردم یادآور شود که: «قُلْ ما سَأَلْتُکُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ ؛ بگو: هر اجر و پاداشی از شما خواسته‏ام برای خود شماست (سبا/47) و نیز: «قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیهِ مِنْ أَجْرٍ إِلاّ مَنْ شاءَ أَنْ یتَّخِذَ إِلی‏ رَبِّهِ سَبیلا ؛ بگو: من در برابر آن (ابلاغ آیین خدا) هیچ گونه پاداشی از شما نمی‏طلبم؛ مگر کسی که بخواهد راهی به سوی پروردگارش برگزیند» (فرقان/57). زمخشری از بزرگان مکتب اهل تسنن در تفسیر کشاف می نویسد: هنگامی که آیه «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی» نازل شد به پیامبر (ص) عرض شد: یا رسول الله این قرابت تو که مودّت آنان بر ما واجب شده است چه کسانی هستند؟ «فقال (ص): علی و فاطمة و ابناهما؛ پس پیامبر (ص) فرمود: علی و فاطمه و فرزندان آن دو هستند» (الکشاف، زمخشری، ج 3، ص: 81).
محبت ورزیدن و اظهار علاقه حقیقی به اهل بیت عصمت و طهارت از اهم وظایف ماست. مردی از پیامبر درباره قیامت پرسید. حضرت فرمود: برای آن روز چه چیز آماده کرده ای؟ گفت: چیز مهمی آماده نکرده‌ام جز آن که خدا و پیامبرش را دوست دارم. حضرت فرمود: پس، تو با کسی هستی که دوستش داری.(منتخب میزان الحکمه، ح: 1361)
میزان عشق و علاقه نسبت به اهل بیت (ع) باید چنین باشد: می گویند شخصی به نام سید عبدالکریم کفاش که در جوار حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) می زیست، هفته ای یک مرتبه به محضر حضرت ولی عصر (عج) مشرف می شد. در یکی از تشرفاتش، حضرت از او می پرسند: سید عبدالکریم اگر ما را نبینی چه خواهد شد؟! پاسخ می دهد: آقا حتما می میرم. حضرت در پاسخ فرمودند: «اگر چنین نبودی ما را نمی دیدی» (مشعل هدایت ،ج2، ص 129)
5. برائت از دشمنان اهل بیت (ع):
امام هادی علیه السلام در زیارت شریف «جامعه کبیره» می فرمایند: «برئت الی الله عزوجل من اعدائکم و من الجبت و الطاغوت و الشیاطین و حزبهم الظالمین؛ به درگاه خدای عزوجل ازدشمنان شما بیزارم همچنین از جبت و طاغوت و از شیاطین و حزب ستمکار آنان». تبرّی از دشمان خدا و اهل بیت عصمت و طهارت، از فروع دین و از ضروریات مکتب راهگشای امامیّه است.
6. الگو برداری از اهل بیت (ع):
اگر این بزرگواران را در عرصه های مختلف زندگی، مانند اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، اخلاقی عبادی و ... اسوه، قدوه و نماد برتر و بهترین الگوی خود قرار دهیم، هم زندگی ما جهت صحیح می یابد و هم موجبات شادمانی ائمه را فراهم نموده ایم، زیرا آنان به احوالات ما آگاهند و خودشان فرموده اند: «إنّا غیر مُهمِلینَ لِمُراعاتِکُم و لا ناسِینَ لِذِکرِکُم؛ به درستی که ما در مراعات حال شما کم کاری نمی کنیم و یاد شما را فراموش نمی نمائیم» (الاحتجاج للطبرسی 2 / 598).
7. توسل و استغاثه به اهل بیت (ع):
توسل واستغاثه بر اهل بیت علیهم السلام، سیره دائمی بزرگان و صلحا و علمای شیعه بوده است. در دعای نورانی توسل، به وجود مقدس هر یک از چهارده معصوم (ع) متوسل می شویم و ایشان می خواهیم که در نزد خدا شفاعت ما را کنند؛ «یا وجیهاً عند الله اشفع لنا عند الله» چرا که به فرمود نص صریح خداوند، معصومین (ع) «وسیله» و حلقه رابط میان انسان و خداوند متعال می باشند؛ «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ» (مائده/ 35) و معصوم (ع) در تفسیر این آیه شریفه می فرماید: «وَ نَحْنُ الْوَسِیلَةُ إِلَى اللَّهِ وَ الْوُصْلَةُ إِلَى رِضْوَانِ اللَّه‏» (بحار الأنوار، ج‏25، ص:1).
8. نثار درود و صلوات بر اهل بیت (ع):
قرآن می فرماید «إِنَّ اللّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یصَلُّونَ عَلَی النَّبِی‏ِ یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً ؛ خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می‏فرستد؛ ای کسانی که ایمان آورده‏اید، بر او درود فرستید و سلام گویید و کاملا تسلیم (فرمان او) باشید» (احزاب/ 56). بخاری و مسلم در کتاب های صحیح خود (که مهمترین منابع اهل تسنن بعد از قرآن می باشند) نقل می‌کنند که از پیامبر اکرم (ص) سؤال شد که چگونه بر شما اهل بیت درود فرستیم؟ آیا خداوند به ما آموخته که چگونه درود فرستیم؟ پیامبر (ص) فرمود: «بگوئید: اللّهم صلّ علی محمد و علی آل محمد کما صلّیتَ علی ابراهیمَ و آل ابراهیم انّک حمیدٌ مجیدٌ» (صحیح بخاری ج 4 ص 146 و صحیح مسلم ج 2 ص 16).
9. وظایف اخلاقی و رفتاری ما نسبت به اهل بیت(ع):
ائمه ناظر بر رفتار ما هستند؛ در روایات آمده است که ایشان از ما می خواهند که: «کونوا لنا زَینا ولا تکونوا علینا شَینا ؛ ای شیعیان مایه زینت ما باشید نه مایه ننگ و سرافکندگی ما» (بحار الأنوار»، ج 15، ص: 142 و أمالی الطوسی ، ج 2، ص: 55). از آن جا که ما شیعیان منتسب به ائمه هستیم، وظیفه داریم مایه سرافرازی آنان باشیم. این مهم صورت نمی گیرد مگر با بهبود رفتار، هم در حوزه اخلاق و هم در حوزه احکام.
10. رعایت ادب نسبت به اهل بیت (ع):
امامی که واجب الاطاعة و حجت خدا بر تمامی اهل زمین است، نامش محترم و یادش بسیار گرامی است. او پیشوای همه و چشم بینای خدا در بین مخلوقات اوست. روزی اهل زمین به یمن وجود اوست و هر کس که به مرتبه ای از مراتب کمال می رسد از پرتو عنایات حضرت حق است که از مسیر امامت به ما رسیده است؛ پس ایشان شایسته اکرام و احترام ویژه از طرف ماست.
11. دفاع و نشر معارف اهل بیت:
دفاع از حقانیت مکتب و ولایت و مرجعیت علمی و معنوی معصومین (ع) و زدودن غبار از چهرة تابناک و نورانی ایشان و نشر معارف مکتب رهایی بخش تشیع، از دیگر وظایف مهم ماست؛ چراکه ما مدیون ائمه هستیم.
12. انتظار فرج و دعا برای ظهور خاتم اهل بیت (عج):
در بسیاری از روایات، پر فضیلت ترین اعمال، انتظار فرج دانسته شده است. (منتخب الاثر، صص 493 – 500). در زمان غیبت، یکی از وظایف مهم ما دعا برای سلامتی و فرج امام زمان (عج) است. ائمه هدی علیهم السلام نیز همواره بر این مهم تکیه داشته اند و بر اساس روایاتی از امام صادق (ع)، در دعایی که آن حضرت به «زراره» تعلیم فرمود و محور اصلی آن بر امام شناسی استوار است، ایشان می فرمایند: « ... اگر غیبت را درک کردی چنین دعا کن: «اللهم عرفنی نفسک فانک ان لم تعرفنی نفسک لم اعرف نبیک، اللهم عرفنی رسولک فانک ان لم تعرفنی رسولک لم اعرف حجتک، اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی» (منتخب الاثر، آیت الله صافی گلپایگانی، ح1، ص: 501). همچنین دعاهای دیگری که در کتب ادعیه و زیارات بدان اشاره شده، خصوصا دعای معروف «اللهم کن لولیک الحجه ابن الحسن ...» که به حمدالله در میان جامعه شیعه بسیار معروف و مشهور است.
البته معنای انتظار، بسیار گسترده است و منتظر، وظایف بسیاری را باید ایفا نماید تا خود و جامعه را برای ظهور حضرت آماده نماید و هر چقدر تلاش منتظران بیشتر شود، شرایط ظهور امام غایب زودتر فراهم می شود. وظیفه ما فقط دعا کردن نیست، بلکه باید این دعا، با خود سازی و سپس جامعه سازی همراه شود؛ به قول معروف: «منتظر مصلح خود باید صالح باشد» (جمله ای قصار از استاد محمد رضا حکیمی). مرحوم سید محمد تقی موسوی اصفهانی در کتاب شریف «مکیال المکارم» به هشتاد مورد از وظایف منتظران اشاره کرده است که یکی از آنها دعا برای فرج حضرت است.
در پایان مطالعه منابع زیر را در این رابطه پیشنهاد می کنیم:
المراجعات، امام شرف الدین عاملی(ترجمه: مناظره علمی، محمد صادق نجفی).
مع الصادقین، دکتر محمد تیجانی (ترجمه: همراه با راستگویان، سید احمد فهری).
«مکیال المکارم» سید محمد تقی موسوی اصفهانی
منتخب الاثر، آیت الله صافی گلپایگانی.
المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری.
موفق و موید باشید.